مدیران کسب و کارها چطور برای فعالیت های آتی خودشان برنامه ریزی می کنند؟ فعالیت مستمر و پایدار در محیط کسب و کار نیاز به داشتن نگرش صحیحی از رویدادها و ترندهای آینده دارد. به علاوه هر سازمانی باید بتواند خود را با چالش ها و مسائلی که احتمال رخداد آنها وجود دارد، آماده کند. این موضوع هم برای کسب و کارهای بزرگ مقیاس و هم کوچک مقیاس حائز اهمیت است. آینده پژوهی علمی است که در این مسیر به مدیرها و صاحبان کسب و کارها کمک می‌کند.
در این مقاله به بررسی مفهوم آینده پژوهی و اهمیت آن در دنیای تجارت می پردازیم. با نیما حاجیان پژوهشگر حوزه آینده پژوهی و مدیریت تکنولوژی همراه باشید تا در این زمینه بیشتر بدانید.
اجازه دهید کمی دقیق‌تر این مفهوم را توضیح دهیم. امروزه دولتها و رهبران در سراسر جهان به طور فزاینده‌ای به دنبال آینده نگری سیستماتیک برای مدیریت عدم اطمینان و ایجاد انعطاف هستند. آینده پژوهان با کسب و کارها، دولتها و… همکاری می‌کنند تا سناریوهای آینده را بررسی و به آنان کمک کنند درباره چیزهایی که هنوز اتفاق نیفتاده اند فکر کنند و برای آن آماده شوند. آینده پژوهی در حقیقت، یک زمینه تحقیقاتی علمی است که محققان بسیاری از رشته ها از جمله مدیریت عالی کسب و کار به آن می‌پردازند.
آینده پژوهی شامل ارکان زیر می‌شود:
- پیش فرض‌ها یا سناریوهای آینده که گویای احتمالات متفاوت برای آینده یک کسب و کار است.
- هدف از آینده پژوهی که دربرگیرنده عواملی همچون منابع انسانی و پیشرفت تکنولوژی است که باید در مطالعات آینده مورد توجه قرار گیرند.
- متدولوژی یا روش‌شناسی که تکنیک‌های مورد استفاده در این فرآیند را نشان می‌دهد.
- خروجی آینده پژوهی که نشان می‌دهد در حال حاضر باید چه کارهایی انجام دهیم تا برای هر آینده‌ی احتمالی آماده شویم.
- ویژگی‌های آینده پژوه که بیانگر سطح دانش، آگاهی و همچنین خصوصیات اخلاقی فرد محقق است.
- افق آینده پژوهی که تا بی نهایت گسترش می‌یابد و بر اساس آن باید به تاثیر اقدامات آتی کسب و کار بر نسل های بعدی و دهه‌های بعدی توجه کرد.
آینده پژوهی مزایای مهمی برای سازمان ها به دنبال دارد که در ادامه به سه مورد از این مزایای کلیدی اشاره می‌کنیم:
تقویت فرهنگ مشارکتی در سازمان
هنگامی که سطوح مختلف سازمان خود را در گفتگوهای مربوط به آینده درگیر می‌کنید، از ایجاد فرهنگ مشارکت در سازمان حمایت می‌کنید. این باعث می شود بتوانید نیروهای کاردان‌تر را در سازمان خود جذب نمایید و حس عاملیت و معنایی به تجربه کارمندان خود ببخشید.
رشد خلاقیت در کسب و کار
توجه به آینده پژوهی در سازمان به رشد خلاقیت، تنوع بخشی به دیدگاه‌ها، بیان تجربیات، تعیین انتخاب‌ها و راه‌های جدید منجر می‌شود. همچنین ذهن شما و سایر افراد را به روی گزینه‌هایی که قبلا در دسترس نبودند باز می‌کند.
طراحی محصولات آینده نگر
طراحی و توسعه محصول به طور مستقیم تحت تاثیر نیازهای آینده بازار قرار دارد. به ویژه در دنیای امروز که سرعت تغییرات بسیار بالاست و کسب و کارها باید بتوانند خودشان با با این سرعت هماهنگ کنند. آینده پژوهی به شما کمک می کند تا خطوط تولید و خدمات خود را پیش از قرارگیری در دسترس مشتری متحول نمایید و بر اساس نیاز آتی بازار عمل کنید. برای مثال، یکی از ترندهای جاری که در سال های آینده نیز بسیار بیش از پیش مورد توجه قرار خواهد گرفت، سبز بودن کسب و کارهاست (محصولات و خدماتی که بصورت پایدار، به بهبود محیط زیست کمک می‌کنند و استفاده از آنها از نظر محیط زیستی بهتر است) به این معنا که فعالیت کسب و کارها سمت و سوی سازگاری با محیط زیست را پیدا کند.
آمادگی برای مواجهه با تغییرات عمده جهانی
مطالعات آینده یا آینده پژوهی درست مانند یک کتاب علمی تخیلی، ما را با تمام مسائلی که ممکن است به زودی با آنها مواجه شویم آشنا می‌کند. علاوه بر مسائل مربوط به بازار تجارت، روندهای گسترده و بحران‌های جهانی ممکن است بر آینده کسب و کارها تاثیر بگذارند. رویدادهای فاجعه آفرین مانند تغییرات آب و هوایی، هوش مصنوعی از کنترل خارج‌شده، سلاح‌های نانوتکنولوژی، جنگ هسته‌ای و بیماری‌های همه‌گیر می‌توانند از جمله این‌ها باشند. یک متخصص آینده پژوه وظیفه دارد راه حل های عملی برای قرارگیری در هر یک از این موقعیت‌ها را شناسایی کند.
آینده پژوهی، دانشی بر پایه‌ی علم
یکی از مراحل مهم در علم آینده پژوهی، آنالیز و بدست آوردن احتمال است. دانشمندان این حوزه استراتژی‌ها و نظریه‌های موجود در ارتباط با آینده، گذشته و حال انسان را تحلیل می‌کنند. نتایج تحلیل آنها، یک احتمال نسبتآ منطقی از آینده جهان هستی است. ممکن است فکر کنید آینده پژوهی دانشی اسرارآمیز است. شاید بد نباشد درباره روند تصمیم‌گیری و تحلیل علمی این دانش بیشتر بدانید: آینده پژوهان به طور مداوم در حال بررسی روند و الگوهایی هستند که در طول تاریخ همواره ثابت بوده‌است. دلایل ثبات و عدم تغییر این روند‌ها در پیش‌بینی آینده بسیار موثر است.
شاید همین موضوع باعث شده است که پای این علم به صنایع و رشته‌های گوناگون مثل:
آینده پژوهی در صنعت غذا، آینده پژوهی در صنعت ورزش، آینده‌ی صنعت مبلمان، آینده پژوهی در علم اقتصاد و … باز شود. جالب است بدانید فرضیات آینده پژوهان معمولا بیشتر دیدگاه‌های فعلی درباره آینده را به چالش می‌کشد. به عنوان مثال، بسیاری از مردم بر این باورند که اکوسیستم سیاره‌ی ما در آینده نزدیک رو به فروپاشی خواهدبود و عده‌ای دیگر معتقدند که زمین هرگز دچار فروپاشی نمی‌شود. متخصصان آینده پژوهی معمولا سعی می‌کنند با رویکردی دوراندیشانه، منطقی و علمی فرضیه‌های پشت هر دو دیدگاه را تحلیل کنند.
آینده پژوهی و کمک به انسان
انسان در هر لحظه فقط به زمان حال دسترسی دارد و این خود اوست که باید آینده را بسازد. در واقع آینده باید به دست شما ایجاد شود. ممکن است در طول روز بارها به آنچه که ممکن است در آینده برایتان رخ دهد فکر کرده باشید. اما باید گفت آینده تنها با احتمالات شما به وقوع نمی‌پیوند، بلکه آینده در حقیقت توسط گذشته مشخص می‌شود. همه‌ی ما دوست داریم آینده‌ای شیرین و رویایی در انتظارمان باشد. این میل به پیش‌بینی و پیش‌گویی آینده فقط به زندگی شخصی ما ختم نمی‌شود. مثلا بسیاری از کارآفرینان می‌خواهند بدانند که آینده کسب و کارشان چگونه خواهد بود؟ آیا توسعه کسب و کارشان ایده خوبی خواهد بود؟ یا باید استراتژی‌های آن را تغییر دهند؟
اما پرسش اساسی اینجاست: ما چقدر در مسیر درست قرار داریم؟ و چطور می‌خواهیم این آینده را بسازیم؟ اولین گام برای ساختن آینده‌ی روشن، برنامه‌ریزی است و یک برنامه‌ی دقیق دربرگیرنده سه فاکتور مهم است:
- در نظر گرفتن گذشته، وقایع آن و تاثیر آنها در زندگی
- چشم اندازی شفاف از آینده
- ایده‌هایی که به کارگیری آنها باعث موفقیت خواهد شد
فرصت تحلیل تغییرات
بطور کلی جستجوی فرصت‌ها با برخی ازعوامل درجه اول تغییر؛ خلاقیت و نوآوری در ارتباط است. بنابراین این یک مفهوم مبهم است، اما می‌توان آن را شخصیت‌های نوآورانه فرض کرد. فرصت‌ها بصورت پویا و همراه با تغییردر حال گسترش هستند، بنابراین دراین رویکرد فرصت‌ها چالشی برای یک نگرش فعال است. اجرای فرایند مدیریت استراتژیک راهکاری برای تغییرات وشروع جستجو برای فرصت‌های توسعه جدید را تحمیل می‌کند.